Ölüme Bağlı Tasarrufların Tenkisi ve Tenkis Davası

Giriş

Miras hukukunda, miras bırakanın (murisin) malvarlığı üzerindeki tasarruf hakkı belirli sınırlarla kısıtlanmıştır. Muris, mirasının tamamı üzerinde serbestçe tasarruf edemez; özellikle saklı pay sahibi mirasçıların hakları korunmaktadır. Ancak bazı durumlarda, muris, sağlığında yaptığı devirlerle veya vasiyetnameler aracılığıyla saklı pay sahibi mirasçıların haklarını ihlal edebilir. Böyle bir durumda, tenkis davası gündeme gelir.

Tenkis davası, miras bırakanın saklı payları ihlal eden ölüme bağlı tasarruflarını veya sağlararası kazandırmalarını iptal ettirmek veya azaltmak amacıyla açılan bir davadır. Bu çalışmada, tenkis davasının hukuki çerçevesi, hangi işlemlerin tenkise tabi olduğu, Yargıtay içtihatları doğrultusunda tenkis davalarının nasıl şekillendiği ele alınacaktır.

1. Miras Bırakanın Tasarruf Serbestisi ve Sınırları

Miras bırakan, Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 514. maddesi gereğince, tasarruf serbestisinin sınırları içinde kalmak kaydıyla, malvarlığının tamamı veya bir kısmı üzerinde tasarrufta bulunabilir. Ancak bu tasarruf hakkı, saklı pay sahibi mirasçıların haklarını ihlal edemez. Saklı pay oranları, kanunda açıkça belirtilmiş olup, bu oranlar mirasçının miras hakkının korunduğu sınırları belirler.

Saklı pay sahibi mirasçılar şunlardır:

Alt soy (çocuklar, torunlar)
Anne ve baba
Sağ kalan eş

Miras bırakanın saklı payları ihlal eden tasarrufları, mirasçılar tarafından tenkis davası açılarak iptal ettirilebilir veya mirasçıların haklarını koruyacak şekilde azaltılabilir.

2. Tenkise Tabi İşlemler

Tenkis davası açılabilmesi için, miras bırakanın yapmış olduğu tasarrufların saklı payları ihlal ediyor olması gerekmektedir. TMK'ya göre tenkise tabi işlemler iki ana gruba ayrılır:

2.1. Ölüme Bağlı Tasarruflar

Miras bırakan, ölümünden sonra hüküm doğuracak tasarruflarla saklı payları ihlal etmişse, bu tasarruflar tenkise tabi tutulur. Ölüme bağlı tasarruflar genellikle şu şekillerde ortaya çıkar:

Vasiyetname
Miras sözleşmesi

Eğer miras bırakan, vasiyetname veya miras sözleşmesi ile saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal edecek şekilde tasarrufta bulunmuşsa, bu durumda öncelikle ölüme bağlı tasarrufların tenkisi yapılır.

2.2. Sağlararası Karşılıksız Kazandırmalar

Miras bırakan, sağlığında bazı mallarını bedelsiz olarak devretmişse ve bu kazandırmalar saklı payları ihlal ediyorsa, tenkis davası konusu olabilir. Kanuna göre tenkise tabi sağlararası kazandırmalar şunlardır:

Bağışlar
Değerinden düşük bedelle yapılan satışlar
Mirasçılar arasında adaletsiz kazandırmalar

Miras bırakanın sağlığında yaptığı bu tür işlemler, mirasçıların saklı paylarının ihlal edilmesine neden oluyorsa, mirasçılar tenkis davası açarak haklarını talep edebilir.

3. Tenkis Davasının Açılması ve Hukuki Süreç

Tenkis davası, saklı pay sahibi mirasçılar tarafından açılabilir. Tenkis talebiyle dava açılması için belirli şartların oluşması gerekmektedir:

Davacı: Saklı pay sahibi mirasçılar (alt soy, anne-baba, sağ kalan eş) tenkis davasını açabilir.
Davalı: Tenkis davası, tasarruftan faydalanan kişi veya kişilere karşı açılır.
Hukuki Süre: Tenkis davası, mirasın açılmasından itibaren belirli bir süre içinde açılmalıdır. Türk Medeni Kanunu’na göre, saklı pay sahibi mirasçılar mirasın açıldığını öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl içinde ve her hâlükârda mirasın açılmasından itibaren 10 yıl içinde dava açmalıdır.

Mahkemeler, tenkis davasında miras bırakanın yapmış olduğu tasarrufları değerlendirerek, saklı payların korunup korunmadığını tespit eder. Eğer saklı paylar ihlal edilmişse, ilgili tasarruflar tenkise tabi tutulur.

4. Tenkis Sırası ve Uygulama Esasları

Tenkis işlemleri belirli bir sıraya göre yapılmaktadır. Öncelikle, ölüme bağlı tasarruflar tenkise tabi tutulur. Ancak bu tasarrufların tenkisi sonucunda saklı paylar korunamazsa, sağlararası kazandırmalara geçilir. Bu süreçte aşağıdaki esaslar uygulanır:

Ölüme bağlı tasarrufların tenkisi önceliklidir. Eğer vasiyetname veya miras sözleşmesi saklı payları ihlal etmişse, öncelikle bu tasarruflar tenkise tabi tutulur.
Eğer ölüme bağlı tasarrufların tenkisi yeterli olmazsa, sağlararası kazandırmaların tenkisi yapılır. Bu noktada, en yeni tarihli kazandırmalardan başlanarak tenkis işlemi gerçekleştirilir.
Eğer miras bırakan birden fazla ölüme bağlı tasarrufta bulunmuşsa, orantılı bir tenkis uygulanır.

5. Yargıtay Kararları ile Tenkis Davası Uygulamaları

Yargıtay içtihatları, tenkis davalarının uygulanmasında önemli bir yer tutmaktadır. Mahkemeler, saklı pay ihlallerini tespit ederken Yargıtay kararlarını dikkate alarak karar vermektedir. Örneğin:

Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 2017/5043 E., 2017/9624 K. kararında: "Miras bırakan, vasiyetname ile taşınmazlarını üçüncü kişilere bırakmış, ancak saklı pay sahibi mirasçılarının haklarını ihlal etmiştir. Davacı mirasçılar tarafından açılan tenkis davasında, ölüme bağlı tasarrufların saklı payı ihlal ettiği tespit edilerek iptali sağlanmıştır."

Bu karar, ölüme bağlı tasarrufların saklı payları ihlal etmesi durumunda tenkis davasının nasıl işlediğine dair önemli bir örnektir.

Bir başka karar olan Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, 2019/10582 E., 2020/3421 K. kararında ise: "Miras bırakanın, sağlığında yaptığı bağışların, saklı pay sahibi mirasçıların haklarını ihlal ettiği tespit edilerek bağışların tenkise tabi olduğu belirlenmiştir."

Bu karar, sağlararası kazandırmaların saklı payları ihlal edip etmediğinin tespitinde kullanılabilecek bir emsal niteliğindedir.

Sonuç

Tenkis davası, mirasçıların saklı paylarını koruma amacı güden önemli bir hukuki mekanizmadır. Miras bırakan, malvarlığı üzerinde serbestçe tasarruf edebilse de, bu serbestlik saklı payları ihlal edecek düzeye ulaştığında hukuk sistemi tarafından sınırlandırılmaktadır. Mahkemeler, miras bırakanın yaptığı ölüme bağlı tasarrufları ve sağlararası kazandırmaları değerlendirerek, saklı payların ihlal edilip edilmediğini belirlemektedir.

Yargıtay içtihatları doğrultusunda, mirasçıların tenkis davası açma hakkı bulunmakta ve bu hak, mirasçılar arasında adaleti sağlamaya yönelik önemli bir güvence sunmaktadır. Bu nedenle, mirasçılar haklarını koruyabilmek için miras bırakanın yaptığı işlemleri dikkatle incelemeli ve gerekli durumlarda hukuki yolları kullanmalıdır.